Analiza przypadku za pomocą analizy transakcyjnej
O analizie transakcyjnej
Eric Berne jest twórcą koncepcji analizy transakcyjnej, wyodrębnił ją on z obszaru psychologii społecznej. Analiza transakcyjna, jak wiele koncepcji, wykształciła swój własny aparat pojęciowy, którym posługuje się przy opisie relacji międzyludzkich. Wśród zagadnień analizy transakcyjnej wyróżnić można trzy główne działy: analizę strukturalną zajmującą się badaniem stanów ego jednostki (stany dziecka, rodzica, dorosłego), wyodrębnionych na podstawie jej pewnych działań, analizę transakcji, badającą sytuacje komunikacyjne (między różnymi stanami ego, na różnych poziomach: ukrytym bądź jawnym), a także analizę strukturalizacji czasu (m. in. analizę gier), która uogólnia sposoby zagospodarowania czasu przez ludzi. Praca ta jest próbą dokonania wielopoziomowej analizy wybranego bohatera przy użyciu narzędzi
i pojęć analizy transakcyjnej. Zostaną wykorzystane takie narzędzia jak:
egogram - graficzne przedstawienie dominujących stanów ego bohatera, diagramy przedstawiające sytuacje komunikacyjne z jakimi miał do czynienia bohater oraz analiza gry na podstawie wzorców
z literatury.
Charakterystyka bohatera wraz z analizą egogramu
Brian Sinclair jest bohaterem serii powieści o zespole rockowym Sinners autorstwa Olivii Cunning. Brian jest gitarzystą prowadzącym i głównym kompozytorem zespołu. Na początku historii, w pierwszym tomie powieści „Za sceną”, czytelnik poznaje Briana jako szalonego, porywczego, ale i wybitnie zdolnego muzyka. Sam zespół jest u szczytu kariery, rynek muzyczny z wielkimi nadziejami oczekuje na kolejne albumy,
a na koncertach sale wypełnione są po brzegi. Członkowie zespołu nie mogą narzekać na brak zainteresowania ze strony kobiet, z czego Brian chętnie korzysta umawiając się z fankami po koncertach. Analiza ta odnosi się do samego początku serii, ponieważ wraz z rozwojem wydarzeń w powieści jego zachowanie i podejście do życia znacznie się zmienia. W zachowaniu Briana stanowczo dominują reakcje
z poziomu ego dziecka twórczego i spontanicznego. Podejmuje wiele decyzji pod wpływem chwili,
nie zastanawiając się nad konsekwencjami. Uwielbia zwracać na siebie uwagę, być doceniany i adorowany. Brian jest bardzo twórczy, zabawa i wolność są dla niego doświadczeniami mocno inspirującymi. Bohater często zdaje się nie wiedzieć jakie w danym momencie obowiązują zakazy, zwyczaje czy konwenanse, niechętnie stosuje się do uwag innych, co wskazuje na niski poziom uczestnictwa stanu ego dziecka przystosowanego w jego życiu. Z racji tego, że zespół odnosi sukcesy, Brian nie martwi się o swój byt
i poświęca się ryzykownym zabawom, nie zastanawia się nad racjonalnością swoich poczynań, wdaje się w bójki, pije duże ilości alkoholu, wszystko to wskazuje na również niewielki poziom obecności stanu ego dorosłego, który charakteryzuje się kontrolowaniem reakcji zarówno z poziomu ego dziecka jak i rodzica. Wobec swoich przyjaciół z zespołu Brian często wykazuje działania z poziomu ego rodzica, zarówno opiekuńczego jak i krytycznego. Członkowie zespołu i ekipy technicznej są mu bardzo bliscy, Brian często oczekuje od nich zachowania znacznie lepszego niż to, które wykazuje on sam. Jest skłonny do stawiania zakazów i nakazów, takich jakie on uznaje za słuszne, co wskazuje na działania ze stanu ego rodzica krytycznego. Więcej działań jednak charakteryzują cechy stanu ego rodzica opiekuńczego, między innymi są to zachęcanie innych do rozwijania się i swojej twórczości, troska o stan zdrowia, relacje interpersonalne czy o ich dobry humor.
Analiza gry
Omawiany bohater - Brian Sinclar gra główną rolę w grze pięciostronnej w alkoholika.
W ramach analizy transakcyjnej gra ta nie musi się wiązać z uzależnieniem od jakiejkolwiek substancji,
ani nie ma też związku z medycznymi kwestiami uzależnień, odwołuje się raczej do powtarzających się zachowań oraz zaangażowania w różne role wielu osób. Wchodzący w rolę alkoholika człowiek ma na celu wywoływanie różnych reakcji innych w tym wzbudzenie zainteresowania własną osobą. W jego komunikatach dominuje stan ego dziecka, bezrefleksyjny, spontaniczny, emocjonalny. Poza główną rolą
w grze występują również takie role jak oskarżyciel – stawiający zarzuty alkoholikowi, wytykający mu błędy, wybawca – litujący się nad alkoholikiem, wykazujący zrozumienie, troskę i współczucie, kozioł ofiarny – narażony na skutki nieodpowiedzialnych zachowań alkoholika, a także pośrednik – niezaangażowany emocjonalnie dostawca alkoholu, np. sprzedawca w sklepie lub barman, nie ocenia, jest nastawiony neutralnie. W role towarzyszące alkoholikowi mogą wchodzić różne osoby, a jedna osoba może spełniać kilka ról jednocześnie. Przykładem może być osoba, która najpierw pada ofiarą zachowań alkoholika jako kozioł ofiarny, następnie wchodzi w rolę oskarżyciela, by ostatecznie okazać się wybawcą oferując alkoholikowi lek na ból głowy. W Słowniku Analizy Transakcyjnej gra pięciostronna nazwana jest Grą Pentagon, a poszczególne role określane są jako: kierownik sceny, wybawiciel, strzelec, widz i kozioł ofiarny. Wskazuje to jasno na fakt iż gra nie musi dotyczyć alkoholika
W powieści „Za sceną” wielu bohaterów jest uwikłanych w grę Briana, wchodząc w różne role w zależności od sytuacji. Sam Brian uczestniczy również w innych grach, jednak w grze „alkoholik” odgrywa główną rolę. Zachowuje się nieodpowiedzialnie, chcąc wzbudzić zainteresowanie innych, wymusza ich uwagę i troskę często doprowadzając do niebezpiecznych sytuacji. Eric Sticks, perkusista zespołu, już na początku powieści wchodzi w rolę wybawcy, oskarżyciela i kozła ofiarnego. Po koncercie członkowie zespołu bawią się w hotelowym barze. Brian upija się niemal do nieprzytomności, w końcu musi udać się do toalety, aby zwymiotować. Eric udaje się z tam z Brianem, okazując troskę i zrozumienie, chce pomóc kumplowi
w chwilach niedoli. Pilnując Briana, by nie zrobił sobie żadnej krzywdy, Eric pada ofiarą agresywnych zaczepek i obelg. Gdy Brian zaczyna się lepiej, czuć Eric wytacza przeciwko niemu i jego zachowaniu różne oskarżenia wchodząc w rolę oskarżyciela. Z pewnością w rolę wybawcy i oskarżyciela wchodzi również Myrna, kobieta, która zmienia życie Briana. Przede wszystkim, jako psycholog z wykształcenia, stara się ona zrozumieć jego zachowanie, skąd ono się bierze i okazuje mu wsparcie. Z drugiej strony formułuje oskarżenia, będące przemyślanymi argumentami. W przedstawionych w powieści losach bohatera w rolę kozła ofiarnego wchodzą często pozostali członkowie zespołu, ekipa techniczna a nawet fani. Często też pojawia się rola przypadkowego pośrednika, barmanów czy sprzedawców, którzy nie są związani emocjonalnie z bohaterem, jedynie sprzedają i podają mu alkohol.
Analiza wybranych sytuacji komunikacyjnych
Brian dochodzi do siebie po wypiciu kilkunastu piw. Towarzyszy mu Eric.
"[Brian] Przeciągnął dłonią po obwisłej twarzy.
- Boże, wyglądam gównianie.
[Eric]- Ja tam nie widzę różnicy.
Ciąg dalszy sytuacji, Brian rzuca niewybrednym żartem na temat matki Erica.
"[Eric] - Stary, gdybym miał matkę, to pewnie bym się obraził.
Brian się skrzywił. Dlaczego to powiedział? Alkohol nie był żadną wymówką.
[Brian] - Sorry, stary. Nie chciałem cię... - Energicznie potarł twarz obiema dłońmi"
W sytuacji pierwszej na poziomie jawnym mamy do czynienia z komunikatem wychodzącym od stanu ego dorosłego, który stwierdza fakt, z kolei odpowiedź następuje ze stanu dziecka, jest to nieokrzesany żart.
Na poziomie ukrytym zaś komunikaty te rozgrywają się na poziomie ego dziecka, jest to rozmowa dwóch przekomarzających się kumpli. W sytuacji drugiej na poziomie jawnym wymiana komunikatów odbywa się
z poziomu ego dorosłego, zarówno Eric jak i Brian stwierdzają fakty. Jednak na poziomie ukrytym wypowiedź Erica wychodzi z poziomu rodzica, jest pewnym upomnieniem, z kolei odpowiedź Briana
z poziomu dziecka charakteryzuje się skruchą i emocjonalnym przejęciem sytuacją, co wyraża dodatkowo jego mimika. Przedstawiona sytuacja jest tylko krótką analizą sytuacji z książki, jednak za pomocą narzędzi jakie oferuje nam analiza transakcyjna możemy analizować każdą istotną relację w naszym życiu
i obserwować schematy, w których się poruszamy. Obserwacja i ich świadomość, to pierwszy- najważniejszy krok do zmiany, której nie poczynimy bez dokładnego wglądu. Jest to koncepcja, która może w sposób przełomowy wpłynąć na naszą pracę z ludźmi i ma bezpośrednie zastosowanie w całym naszym życiu prywatnym jak i biznesowym. Przyda się szczególnie nauczycielom, kierownikom, psychologom, coachom oraz trenerom.
Autor: Piotr Jaroś
„Już teraz zapisz się na szkolenie z analizy transakcyjnej, które odbędzie się
w dniach 16-17 listopada”: https://evenea.pl/event/842942-1/
Bibliografia
Berne E.: W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa 2004
Cunning O.: Za sceną, tłum. Kwiatkowska B., Warszawa 2012
Harris A. T.: Ja jestem OK – ty jesteś OK. Poznań, 2017
Jagieła J.: Słownik analizy transakcyjnej, Częstochowa 2012